Bambrzy - potomkowie kolonistów niemieckich przybyłych do podpoznańskich wsi od początku XVIII w. z okolic Bambergu w Bawarii. Osadników tych sprowadziły władze Poznania w celu zasiedlenia miejskich wiosek, zniszczonych działaniami wojny północnej oraz wyludnionych w wyniku szalejących epidemii.
Historia[]
Pierwsi osadnicy, którzy musieli być katolikami, pojawili się w 1719 r. i zamieszkali w Luboniu. Następni przybysze w ciągu 1 połowy XVIII w. zasiedlili okoliczne wsie wyludnione po wojnie północnej i zarazach: Dębiec, Rataje, Jeżyce, Wildę, Winiary, Żegrze (noszące niemiecką nazwę Bamberg).
Ludność ta uległa szybkiej asymilacji w polskim środowisku, zachowując jednak poczucie tożsamości swojej grupy. Kontakty z Polakami, rola polskiego Kościoła, polskiej szkoły oraz wyraźny brak tendencji izolowania się grup Bambrów, wszystko to spowodowało szybkie przyjęcie języka polskiego oraz stopniowe adaptowanie elementów polskiej kultury. Szybki zanik używania języka niemieckiego przez kolonistów spowodowany był jego bawarskim dialektem, w dużym zakresie niezrozumiałym dla ludności niemieckiej pochodzenia pruskiego, dominującej w Poznaniu. Uważa się, że już na początku XIX w. Bambrzy stanowili polską grupę etnograficzną.
Od kilku pokoleń potomkowie tych dawnych osadników z okolic Bambergu podkreślają swoją przynależność do polskiej kultury, jej tradycji, wartości i wzorców. W trakcie dramatycznych wydarzeń historycznych – od powstań niepodległościowych XIX w. po tragedie I i II wojny światowej – Bambrzy ponosili konsekwencje manifestowanego przez siebie patriotyzmu polskiego. Wraz z wchłonięciem wiosek przez organizm miejski od 1900 r. ludność ta szybko utworzyła zamożną część klasy mieszczańskiej, w istotny sposób kształtując oblicze kulturalne Poznania.
Kultura i obyczaje[]
Niewiele przetrwało z dawnych obyczajów Bambrów. Oto niektóre z nich:
Wielkanoc[]
W drugie święto przebierano jednego chłopca za niedźwiedzia a resztę za bociany, czaple itp. Chodząc od domostwa do domostwa, dzieci otrzymywały jaja, chleb, ser itp.
Zabawa dzieci bamberskich[]
Jedyna znana z przekazów gra, to zabawa, w której dzieci siadały jeden za drugim. Jeden z uczestników trzymał kamyk, który podawał mówiąc: „skryj, nie pokazuj”, a drugie dziecko musiało odgadnąć, kto go ma.
Wesele[]
Tam na polu dąbPrzy nim topola
Ożeń – się lube dziewcze
Bo nam niedola.
Niedola wielka
Niedola mała
W kościele na mszy
Klasyczny strój
To największa uroczystość w tradycji Bambrów. Panna młoda w niedzielę przed ślubem pokazywała się w izbie w obecności wszystkich gości. Po przemówieniu muzykanta wszyscy udawali się do kościoła, głównie powozami i bryczkami. Po ceremonii ślubnej drużba siadał na konia i wracał do wsi do domu nowożeńca po dzban z piwem i kawałek chleba, którym na granicy wsi witał pannę młodą. Kawałek chleba wsuwała za kaftan i zawoziła do domu, gdzie owijała go w białą szmatkę i dobrze chowała. Piwem oblewała jednego z młodzieńców (symbol szybkiego ożenku). Po powrocie do domu młoda para przyjmowała życzenia szeptane na ucho przez gości. Następnie siadano do stołu. Młodej parze podawano rosół z białym grochem, czerniną z gęsi z kluskami, mięso pieczone. Jedną z tradycji była licytacja buta panny młodej. Pieniądze przeznaczano na muzyków. Bamberskie wesela były ponoć wyśmienicie zorganizowane, nigdy nie brakowało picia, jedzenia, zabaw ani dobrego humoru. Potrawy podawane były przez druhny i drużbów. Pierwszy posiłek był o godz. 18.00, a potem zaczynały się tańce. Drugi posiłek podawano o północy. Wesele trwało cały tydzień. W drugim dniu odbywały się wieczorem w domu pana młodego oczepiny. Swachny zbierały składkę, którą musiał dać każdy z gości na czepek. Za te pieniądze kupowały słodycze, wino, owoce bakalie (zjadały je tylko mężatki). Po oczepinach siadano do stołu (kolejny posiłek) tym razem odbywała się licytacja buta pana młodego. W ostatni dzień podawano flaki ugotowane na kwaśno co oznaczało, że zbliżał się koniec uroczystości weselnych. Na weselu często tańczono tzw. taniec kukułki oraz wałek.
Taniec kukułki i wałek[]
W wieczór oczepin tańczony był przez pana młodego taniec kukułki. Próbował on z zawiązanymi oczyma znaleźć pannę młodą. Wałek to taniec, który wykonywał jeden z młodzieńców. Zamiast partnerki trzymał on w ręku wałek do ciasta, który później wyrzucano przez okno.
Wkład w lokalną kulturę[]
Lalki ubrane w bamberskie stroje
Strój[]
Bambrzy wnieśli wiele elementów swojej tradycyjnej kultury ludowej z niezwykle bogatym, widowiskowym strojem kobiecym, który już w okresie międzywojennym uważany był za uroczysty symbol miasta. Bamberki w kwiecistych kornetach nosiły święte obrazy (feretrony) w trakcie procesji święta Bożego Ciała.
Dowiedz się więcej w: Strój Bambrów
Kulinaria[]
Również wiele regionalnych potraw, takich jak słynne pyry z gzikiem, pochodzi z bamberskiej kuchni.
Ślady dawnych Bambrów w dzisiejszym Poznaniu[]
Symbolem istnienia tej niezwykłej grupy stała się studzienka z Bamberką, osobliwy pomnik stojący na Starym Rynku w Poznaniu. Od paru lat działa także Towarzystwo Bambrów Poznańskich pielęgnujące tradycje, poczucie więzi i tożsamości tej grupy, manifestowane co roku w trakcie Święta Bamberskiego (1 sierpnia – dla upamiętnienia daty przybycia pierwszych osadników). Kultywowaniu tradycji służy także otwarte w 2003 r. Muzeum Bambrów Poznańskich działające przy Muzeum Etnograficznym w Poznaniu.
Galeria[]
