Poznańska Wiki
Advertisement
Poznańska Wiki
Fort VII Poznań RB1

Napis nad wejściem do Fortu VII: Konzentrationslager Posen - Obóz Koncentracyjny Poznań

Wczytywanie mapy…

Obóz koncentracyjny w Forcie VII (niem. Konzentrationslager Fort VII Posen) - niemiecki, nazistowski obóz zagłady utworzony na terenie Fortu VII Twierdzy Poznań. Działający w latach 1939-1945, kolejno jako obóz koncentracyjny, więzienie policyjne Gestapo oraz obóz przejściowy (niem. Durchgangslager).

Information icon Dowiedz się więcej w: Fort VII

Położony z dala od siedzib ludzkich, pomiędzy charakterystyczną dla fortów maskującą roślinnością i wałami ziemnymi, posiadał jednocześnie dobry dojazd do centrum Poznania. Po wysiedleniu ludności polskiej z okolic fortu i osiedleniu tam rodzin funkcjonariuszy obozowych i pracowników gestapo obiekt był szczelnie odizolowany od pozostałej części miasta. Decyzja o utworzeniu obozu zapadła w ostatnich dniach września 1939 r. Obóz rozpoczął działalność 10 października 1939 roku, kiedy to nastąpiło oficjalne przejęcie obiektu od Wehrmachtu przez Policję Bezpieczeństwa. Fort VII podporządkowany został SS-Oberführerowi Erichowi Neumannowi, szefowi Einsatzgruppe VI. Pierwszym komendantem obozu został SS-Sturmbannführer Herbert Lange. W listopadzie 1939 r. zmieniono jego nazwę na Geheime Staatspolizei Übergangslager (obóz przejściowy gestapo) Fort VII, a w połowie 1941 r. na Polizeigefaengnis der Sicherheitspolizei und Arbeitserzeihungslager (więzienie policji bezpieczeństwa i obóz pracy).

Do 25 kwietnia 1944 roku Fort VII służył za miejsce pobytu ok. 18 tys. więźniów. Z reguły więziono jednocześnie ok. 2-2,5 tys., przy 400-osobowej załodze strażniczej SS. Oficjalnie Fort VII był więzieniem i obozem przejściowym dla ludności cywilnej (w którym więźniowie przebywali do czasu decyzji gestapo co do ich dalszego losu – oddania pod sąd, wywózki do obozu koncentracyjnych bądź stracenia na miejscu), w rzeczywistości jednak – przede wszystkim był obozem zagłady.

Teren forteczny – opasany wałami, na których ciągnęło się wysokie ogrodzenie z drutu kolczastego, otoczony szeroką i głęboką fosą, osłonięty gęstym pasem zieleni – był miejscem trudno dostępnym i łatwym do strzeżenia. Komendant obozu podlegał kierownikowi poznańskiego gestapo. Załoga wartownicza obozu (SS-Wachkommando) liczyła od pięćdziesięciu do osiemdziesięciu funkcjonariuszy. W pierwszym okresie składała się z folksdojczów, głównie członków policji pomocniczej (Hilfspolizei), wywodzących się z Wielkopolski, dobrze znających język polski i stosunki panujące w polskim społeczeństwie. Ci, przeważnie bardzo młodzi ludzie, zasłynęli z wyjątkowo okrutnego, wręcz sadystycznego znęcania się nad więźniami. Prawdopodobnie już wtedy Niemcy zaczęli nazywać Fort VII „obozem krwawej zemsty”.

Niezależnie od straży obozowej, w Forcie VII istniała placówka służby bezpieczeństwa (Sicherheitsdienst), do której obowiązków należało przesłuchiwanie więźniów na miejscu oraz wykonywanie egzekucji z wyroków Policyjnego Sądu Doraźnego.

Obóz zagłady funkcjonował na terenie Fortu VII do 25 kwietnia 1944 r., kiedy to ostatnich więźniów przewieziono do obozu w Żabikowie, a budynki fortu zajęła fabryka Telefunken, produkująca radiostacje dla okrętów podwodnych i samolotów.

Na terenie Fortu VII działa obecnie Muzeum Martyrologii Wielkopolan Fort VII, otwarte do zwiedzania.

Ofiary[]

Szacuje się, że na terenie obozu poniosło śmierć ok. 4,5 tys. więźniów, w tym wielu Wielkopolan. Historycy nie wykluczają jednak, że liczby te są znacznie wyższe. Przez Fort VII mogło przejść ok. 45 tys. więźniów, z których aż ok. 20 tys. zostało zamordowanych. Według oficjalnych (niemieckich) danych, zgłoszonych przez władze Fortu VII do Urzędu Stanu Cywilnego, w Forcie zginęło 479 osób.

Uwięzieni w forcie Polacy byli rozstrzeliwani, torturowani, wieszani, zrzucani ze schodów lub umierali z powodu ciężkich warunków panujących w celach więziennych. To tutaj Niemcy już w październiku 1939 roku po raz pierwszy w Europie użyli gazu do mordowania ludności cywilnej. W listopadzie 1939 roku w bunkrze 17 zamordowano ok. 400 pacjentów i personel medyczny szpitala psychiatrycznego w Owińskach oraz oddziału psychiatrycznego szpitala przy ul. Grobla w Poznaniu.

Od wiosny 1940 r., gdy akcja skierowana przeciw potencjalnym warstwom przywódczym powoli dobiegała końca, Fort VII stał się miejscem kaźni członków działających na terenie Wielkopolski organizacji konspiracyjnych.

Śmierć poniosło też wielu przedstawicieli wielkopolskiej inteligencji, działaczy społecznych i politycznych, uczestników powstania wielkopolskiego i patriotów. Wśród nich znajdowali się m.in.:

  • Stefan Balicki - literat, felietonista, powieściopisarz i krytyk literacki z Poznania (data śmierci marzec 1943 r.)
  • Aleksandra Bukowiecka - ziemianka, jedna z organizatorek powstania wielkopolskiego (przyczyny śmierci próbowano zatuszować podając, że zmarła w wyniku osłabienia obiegu krwi)
  • Stefan Cybichowski - inżynier, architekt i radny miasta Poznania (zastrzelony w celi w styczniu 1940 r.)
  • Antoni Czubiński - starosta międzychodzki (przyczyny śmierci próbowano zatuszować podając, że popełnił samobójstwo)
  • Aleksander Dębski - prawnik, członek konspiracyjnych władz Stronnictwa Narodowego (zginął w 1942 r.)
  • Marian Frankowski - szef Wydziału Propagandy NOB
  • Henryk Günther - lekarz medycyny z Poznania
  • Tadeusz Janowski - porucznik, pełniący obowiązki szefa Wydziału III Komendy Okręgu Poznańskiego ZWZ (stracony w styczniu 1943 r.)
  • Stanisław Kalandyk - wybitny uczony polski, doktor fizyki, profesor Uniwersytetu Poznańskiego i dziekan Wydziału Lekarskiego tej uczelni (oficjalnie podano iż rzekomo zmarł z przyczyn naturalnych - na skutek osłabienia obiegu krwi, najprawdopodobniej został zakatowany w styczniu 1940 r.)
  • Mikołaj Kiedacz - doktor nauk prawnych, działacz społeczny i polityczny, prezydent Poznania (zamordowany 25 października 1939 r.)
  • Edward Klich - profesor
  • Roman Konkiewicz - doktor nauk medycznych, lekarz, uczestnik powstania wielkopolskiego i plebiscytu na Śląsku, prezes Poznańsko-Pomorskiej Izby Lekarskiej oraz wieloletni prezes Zarządu Wojewódzkiego Polskiego Związku Zachodniego (zginął w styczniu 1940 r. - przyczyny śmierci próbowano zatuszować podając, że popełnił samobójstwo)
  • Włodzimierz Krzyżankiewicz - prawnik, zastępca Leona Mikołajczaka
  • Tadeusz Kuczma - doktor nauk prawnych, asystent prawa karnego Uniwersytetu Poznańskiego oraz wiceprokurator Sądu Okręgowego w Poznaniu (zastrzelony w celi w styczniu 1940 r. - przyczyny śmierci próbowano zatuszować podając, ze zmarł na serce)
  • Zygfryd Linda - członek Wydziału Zachodniego Głównej Kwatery Szarych Szeregów
  • Gustaw Manitius - ksiądz, senior Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego (zamordowany w lutym 1940 r.)
  • Florian Marciniak - harcmistrz, pierwszy naczelnik Szarych Szeregów, więziony w Forcie VII, zamordowany w Groß-Rosen
  • Władysław Marmurowicz - major, szef Wydziału IV sztabu komendy Okręgu Poznańskiego AK
  • Czesław Michałowicz - ksiądz, długoletni sekretarz generalny Związku Katolickiego Robotników Polskich w Poznaniu, redaktor organu prasowego tej organizacji, gazety „Robotnik” (zginął męczeńską śmiercią w listopadzie 1939 r. - przyczyny śmierci próbowano zatuszować podając, że popełnił samobójstwo)
  • Leon Mikołajczak - działacz niepodległościowy, pełniący obowiązki Głównego Delegata Rządu, członek Stronnictwa Pracy
  • Ludwik Mzyk - błogosławiony i męczennik Kościoła katolickiego, duchowny rzymskokatolicki, werbista
  • Witold Noskowski - krytyk muzyczny
  • Lech Nowacki - inspektor rejonowy w Poznaniu (zginął w jednej z ostatnich egzekucji na terenie Fortu VII - w marcu 1944 r.)
  • Wincenty Nowaczyński - pułkownik piechoty Wojska Polskiego (zamordowany 31 stycznia 1940 r.)
  • Romuald Paczkowski - doktor nauk prawnych i profesor Uniwersytetu Poznańskiego (zastrzelony w celi w styczniu 1940 r.)
  • Nikodem Pajzderski - doktor, mediewista, historyk sztuki i zasłużony organizator muzealnictwa wielkopolskiego, współorganizator PeWuKi w 1929 r. (zastrzelony w celi w styczniu 1940 r.)
  • Stanisław Pawłowski - wybitny polski geograf, uczony o światowym rozgłosie i ogromnym dorobku naukowym, profesor Uniwersytetu Poznańskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności, wiceprezes poznańskiego oddziału Ligi Morskiej i Kolonialnej (zastrzelony w celi w styczniu 1940 r.)
  • Henryk Peterman - działacz NOB
  • Leon Prauziński - artysta malarz, znany z działalności powstańczej, Niemcy nie mogli mu wybaczyć twórczości artystycznej dotyczącej polskiego patriotyzmu, obrazów i grafik upamiętniających czyny powstańców wielkopolskich (zastrzelony w celi w styczniu 1940 r.)
  • Guntram Rolbiecki - doktor, asystent zakładu historii gospodarczej Uniwersytetu Poznańskiego (data śmierci styczeń 1943 r.)
  • Celestyn Rydlewski - doktor, uczestnik konferencji pokojowej z Niemcami w Paryżu w 1919 r., członek międzynarodowej komisji granicznej w sprawie ustalenia granic Polski z Wolnym Miastem Gdańsk w 1921 r., znany lekarz i działacz narodowy z Wielkopolski (więziony w Forcie VII, następnie zamordowany w egzekucji poza obrębem fortu w 1940 r.)
  • Jan Skrzypczak - komendant poznańskiej chorągwi Szarych Szeregów
  • Jan Pankracy Stark - adwokat, przewodniczący klubu narodowego radnych w Radzie Miejskiej Poznania (skatowany w śledztwie, zmarł na skutek obrażeń podczas tortur w styczniu 1942 r. - w oficjalnych niemieckich dokumentach Urzędu Stanu Cywilnego z tego okresu próbowano zatuszować przyczyny zgonu podając jako powód zastrzelenie przy próbie ucieczki)
  • Kazimierz Szrejbrowski - ksiądz kanonik (zastrzelony w celi w styczniu 1940 r.)
  • Maria Wiśniewska - siostra zakonna, łączniczka ZWZ
  • Franciszek Witaszek - doktor nauk medycznych, asystent Uniwersytetu Poznańskiego i sekretarz poznańskiego oddziału Związku Lekarzy (zamordowany w styczniu 1943 r.)
  • Jan Wojkiewicz - działacz ruchu ludowego, prezes Wojewódzkiego Zarządu Wielkopolskiego i Związku Młodzieży Wiejskiej „Wici”, wiceprezes Wojewódzkiego Zarządu Stronnictwa Ludowego i delegat Rządu Polskiego w Londynie na ziemie odzyskane (rozstrzelany w styczniu 1942 r.)

Źródła[]

  • Biuletyn IPN, 2009, Nr 4
Advertisement