Poznańskie koziołki

Koziołki na wieży ratusza

Rzeźba przestawiająca trykające się koziołki na Placu Kolegiackim

Koziołki wychodzące z Ratusza w południe.

Koziołki przebrane we wdzianka w barwach Chorwacji i Włoch z okazji UEFA EURO 2012

Mechanizm pochodzący z roku 1913 wystawiony w Muzeum Historii Miasta Poznania

Koziołki - jedna z atrakcji poznańskiego ratusza. W samo południe wychodzą ze środkowej wieżyczki i przez minutę trykają się rogami. Skąd wziął się pomysł umieszczenia koziołków nad zegarem, wyjaśnia legenda „O poznańskich koziołkach”.

Legenda

Kiedy w 1551 roku rozbudowywano poznański ratusz, wykonanie zegara rajcy miejscy zlecili mistrzowi Bartłomiejowi. W dniu prezentacji wokół ratusza zgromadził się tłum mieszczan, zwłaszcza że uroczystość miał zaszczycić swoją obecnością sam wojewoda z małżonką. Z tej okazji urządzono ucztę, na której głównym daniem miał być udziec sarni. Niestety, podczas pieczenia udziec zsunął się z rożna w ogień. Zdesperowany mistrz kucharski Mikołaj posłał swego pomocnika Pietrka do rzeźni po nowe mięso na pieczeń. Po bezskutecznych poszukiwaniach chłopiec dotarł za mury miasta, gdzie na łąkach nad Wartą zauważył pasące się dwa malutkie, białe koziołki. Nie namyślając się długo, gdyż czas naglił, pognał je do ratusza. Jednak w kuchni, gdy tylko uwolniono je z postronka, sprytne koziołeczki wyrwały się kucharzom i pobiegły schodami wprost na ratuszową wieżę, a tam wyskoczyły na gzyms nad zegarem. Gdy pod ratuszem zjawił się wojewoda, oczom zebranych ukazał się niecodzienny widok. Oto na wieży zegarowej bodły się wesoło dwa małe, białe koziołki. Cała ta historia tak rozbawiła wojewodę, iż darował kuchcikowi kradzież, jednak mistrzowi Bartłomiejowi, na pamiątkę tego zdarzenia, polecił wzbogacić mechanizm zegara trykającymi się koziołkami.

A co stało się z prawdziwymi koziołkami z poznańskiego ratusza? Na szczęście nie trafiły na stół rajców miejskich i wojewody. Ściągnięto je z wieży i zwrócono dawnej właścicielce – ubogiej wdowie.

Historia

Pierwsze informacje o zegarze na wieży w Poznaniu pojawiają się w 1431 r. wskazując na istnienie wieży zegarnej na odcinku murów obronnych od zamku do Bramy Wrocławskiej, w okolicach wylotu ulicy Koziej. Informacje o zegarze na wieży ratuszowej pojawiają się na początku lat 30-tych XV wieku, a wyraźna wzmianka pojawia się w roku 1534 i mówi o „gorologii in turri Phoriali”. Podczas pożaru w 1 maja 1536 roku pewno został uszkodzony o czym powiada wzmianka dotycząca zapłaty za naprawę zegara. W 1539 roku Franciszek Zegiermistrz z Kalisza wykonał nowy zegar na wieży ratuszowej z dzwonami (cymbałami) odlanymi przez Bartłomieja Cymbalnego z Brzezin. Zegar na ratuszu regularnie się psuł , naprawiany i nastawiany (o czym świadczą informacjach o jego naprawach) przetrwał do 1550 roku. W roku 1536 w Poznaniu wybuchł wielki pożar, który nie oszczędził ratusza. Remont zniszczonego budynku wykonano w latach 1540-1542, szczególną wagę przykładając do ratuszowej wieży. Stan Ratusza nadal jednak pozostawiał wiele do życzenia.

Dowiedz się więcej w: Ratusz

W roku 1550 rajcy podpisali umowę z Janem Baptystą Quadro na gruntowną przebudowę ratusza. Podczas prac zamówiono u mistrza ślusarskiego Bartłomieja Wolfa nowy zegar posiadający trzy pełne tarcze i jedną półtarczę oraz „urządzenie błazeńskie, mianowicie koziołki”. Zegar zainstalowano na wieży ratuszowej w roku 1551.

Rada królewskiego miasta Poznania oświadczyła i wszystkim podaje do wiadomości, że zawarliśmy umowę ze sławetnym mistrzem Bartelem Wolffem z Gubina o wykonanie całego zegara, który ma być umieszczony na wieży naszego ratusza, w sposób następujący: Po pierwsze mistrz Bartel ma wykonać cały zegar ze swego własnego materiału i najlepszego żelaza, które ma być twarde i trwałe, razem ze wszystkimi potrzebami należącymi do zegara o dwudziestu czterech godzinach wraz z kwadransami, który każdej godziny ma bić cztery razy, prawidłowo i porządnie. Także na wieży ma założyć cztery tarcze razem ze wskazówką, która ma wskazywać godziny(...) i do tych tarcz zobowiązany jest mistrz Bartel wyciąć z naszej miedzi, które (...) każemy wyzłocić na nasz koszt. (..) Także ma założyć urządzenie błazeńskie mianowicie dwa koziołki, które maja się trykać przed każdym biciem godzin (..). Zamierza też mistrz Bartel zegar razem przynależnościami dostarczyć za jeden rok od obecnej Wielkanocy, gdy będzie się pisać rok 1551, na wieży ratuszowej ten zegar ma założyć i gwarantować za niego przez 6 lat. Działo się w piątek przed Niedzielą Palmową 1550 rokuRada królewskiego miasta Poznania

Pożar wieży i powrót koziołków

W roku 1675 uderzenie pioruna zniszczyło wieżę wraz z zegarem i koziołkami. Wieżę odbudowano w roku 1690, zegar też, ale o koziołkach zapomniano, już potem zawsze był zegar na ratuszowej, zmieniano go , miał różny wygląd, ludzie na niego narzekali, bo się spóźniał, pokazywał inne godziny niż zegary na innych wieżach. Koziołki nadal nie powróciły na zegarową wieżę.

Po kolejnym remoncie ratusza z lat 1910-1913 koziołki powróciły na jego wieżę z nowym mechanizmem Carla Weissa z Głogowa, który był jednocześnie zegarem-matką dla ok. 30 okolicznych zegarów ulicznych. Koziołki trykały się do czasu walk o Poznań.

Walki o Poznań w roku 1945 odcisnęły swoje piętno również na ratuszu. Dopiero w roku 1954 koziołki powróciły, z nowym mechanizmem, na wieżę. Obecnie poruszana są mechanizmem z końca XX wieku. 14 lutego 1993 r. uroczyście przekazano władzom miasta nowe koziołki ratuszowe, fundacji Mariana Marcinkowskiego. 26 maja trafiły do wieżyczki nad zegarem ratuszowym i do dzisiaj codziennie w południe trykają się rogami. Czasem przywdziewają stroje na specjalne okazje, są symbolem Poznania, jego drugim herbem nie mówiąc jak bardzo są lubiane przez dzieci a i dorosłych.

Dowiedz się więcej w: Pomnik koziołków

Inne zegary na ratuszu poznańskim

Zegar słoneczny na poznańskim ratuszu

Obecnie na ratuszu jest kilka zegarów, - wyżej na wieży ratuszowej, nad zegarem z koziołkami, zobaczyć można cztery tarcze zegarowe, z każdej strony wieży jedna.. tak też było w kontrakcie z mistrzem Bartłomiejem Wolffem. Można zobaczyć także zegar słoneczny wykonany na płycie z piaskowca z godzinami i liniami pozłoconymi, taki malutki szczegół ginący w wielkiej bryle ratusza znajdujący się na ośmiokątnej wieży narożnej tuż powyżej gzymsu oddzielającego piętro trzecie od drugiego.

Ciekawostki

• 29 lutego 2012 roku w samo południe na wieży ratusza ukazały się publiczności przebrane koziołki. Zdobiły je szalik i koszulka Poznań Euro 2012, gdyż był to setny dzień do mistrzostw Europy w piłce nożnej, które w czerwcu zostaną rozegrane w Polsce i na Ukrainie. Relację na żywo z tego wydarzenia można posłuchać na stronie Radia Merkury.
• 10 czerwca 2012 r. koziołki były ubrane w koszulki Irlandii i Chorwacji z okazji meczu na EURO2012.
• Radio Złote Przeboje przeprowadziło akcję, której celem było nadanie imion Poznańskim Koziołkom, a tym samym propagowanie historii miasta i jego zalet wśród mieszkańców Poznania, spośród wielu nadesłanych propozycji (min. Mieszko i Chrobry, Piotr i Paweł, Gerwazy i Protazy, Petronelka i Rojber, Bucuś i Capuś, Gzik i Szneka, Pyrek i Pyrka, Tryk i Trak, Barum i Tryk, Mekuś i Trykuś) wybrano imiona Pyrek i Tyrek (Pyrek od poznańskich pyr, a Tyrek od tyrania).
• Mechanizm koziołków pochodzący z 1913 roku wystawiony jest w Muzeum Historii Miasta Poznania w Ratuszu.